Thế kỷ XX Biên niên sử Đà Lạt

Thập niên 1900

Tuyến đường sắt Tháp Chàm – Đà Lạt, xây dựng từ 1903 đến 1928.1900Hoàn thành đường bộ Tháp Chàm – Xóm Gòn – Dran – Đà Lạt.[3]Xây dựng tòa Đốc lý ở Đà Lạt.[2]1901Toàn quyền Paul Doumer quyết định xây dựng tuyến đường sắt Tháp Chàm – Đà Lạt.[3]Paul Champoudry được cử làm thị trưởng Đà Lạt.[5]1902Toàn quyền Paul Doumer trở về Pháp, dự án xây dựng thành phố Đà Lạt bị dừng lại.[4]1903Xóa bỏ tỉnh Đồng Nai Thượng, trạm hành chính Lâm Viên trực thuộc đạo Ninh Thuận.[2]Xây dựng tuyến đường sắt Tháp Chàm – Đà Lạt, đoạn từ Tháp Chàm đến Xóm Gòn.[6]Tướng Léon de Beylié cùng phái đoàn tới Đà Lạt và quyết định thiết lập một doanh trại quân đội 3.500 đến 4.000 quân đồn trú.[5]1906Hội đồng Quốc phòng Đông Dương họp tại Đà Lạt quyết định chọn cao nguyên Lâm Viên làm nơi nghỉ dưỡng.[7]1907Xây dựng lữ quán cho khách vãng lai, về sau trở thành Hôtel du Lac, khách sạn đầu tiên của Đà Lạt.[5]1908Chuyển trạm nông nghiệp từ Dankia về Đà Lạt.[8]1909Chuyển trạm khí tượng từ Dankia về Đà Lạt.[8]

Thập niên 1910

Hồ Xuân Hương, được tạo lập năm 1919.1911Toàn quyền Albert Sarraut chủ trương cho xây dựng gấp đường giao thông lên Đà Lạt.[9]1913Hoàn thành tuyến đường Phan Thiết – Di Linh.[7]1914Chiến tranh thế giới thứ nhất bùng nổ, nhiều người Pháp lên Đà Lạt nghỉ dưỡng.[7]Tuyến đường Phan Thiết – Đà Lạt hoàn thành, chiếc xe hơi đầu tiên lên đến Đà Lạt.[7]1915Xây dựng trạm bưu điện.[10]19166 tháng 1: Toàn quyền Ernest Nestor Roume ký Nghị định thành lập tỉnh Lâm Viên.[11]20 tháng 4: Hội đồng nhiếp chính triều đình Huế thông báo Dụ thành lập thị tứ Đà Lạt.[11]30 tháng 5: Khâm sứ Jean François Eugène Charles ký Nghị định thành lập thị tứ Đà Lạt.[12]Xây dựng tuyến đường sắt Tháp Chàm – Đà Lạt, đoạn từ Xóm Gòn đến Sông Pha.[6]Khởi công xây dựng khách sạn Langbian Palace, ngày nay là khách sạn Dalat Palace.[9]1917Đoàn Đình Duyệt, Thượng thư Bộ công của triều đình Huế, lên Đà Lạt nghiên cứu việc xây dựng hành cung.[8]1918Xây dựng nhà máy điện, lập dưỡng viện thừa sai.[8]1919Ngăn đập trên dòng suối Cam Ly, tạo hồ Grand Lac, hồ Xuân Hương ngày nay.[13]20 tháng 12: Khai giảng trường Nazareth, ngày nay là trường Trung học Thăng Long.[14]

Thập niên 1920

Khách sạn Dalat Palace, trước đây mang tên Langbian Palace, khánh thành năm 1922.Chùa Linh Quang, ngôi chùa đầu tiên tại Đà Lạt, khởi dựng năm 1921.192031 tháng 10: Toàn quyền Maurice Long ký Nghị định thành lập thị xã Đà Lạt, Sở Nghỉ dưỡng Lâm Viên và Du lịch Nam Trung Kỳ.[11]Xây dựng đình Đa Lạc và thành lập ấp Tân Lạc.[12]Xây dựng Kho bạc Đà Lạt.[13]1921Kiến trúc sư Ernest Hébrard nhận nhiệm vụ thiết lập đồ án quy hoạch Đà Lạt.[15]Xây dựng trạm thu phát sóng vô tuyến.[10]Thành lập trạm xá đầu tiên tại Đà Lạt.[13]Xây dựng chùa Linh Quang.[16]1922Khánh thành khách sạn Langbian Palace.[9]Xây dựng tuyến đường sắt Tháp Chàm – Đà Lạt, đoạn từ Sông Pha đến Đà Lạt.[6]Khởi công xây dựng khách sạn Hôtel du Parc.[9]Khởi công xây dựng Bệnh viện Đà Lạt.[17]1923Kiến trúc sư Ernest Hébrard hoàn thành đồ án quy hoạch thành phố.[15]Xây dựng đập thứ hai trên dòng suối Cam Ly, phía dưới đập được xây dựng năm 1919.[18]Dân số Đà Lạt: 1.500 người.[19]1927Khởi công xây dựng trường Petit Lycée.[14]Thành lập Sở Trà Cầu Đất, lập các làng Trường Xuân, Trạm Hành.[12]Bão lớn phá hủy đập ngăn suối Cam Ly và đập của nông trại O’Neill.[12]1928Thành lập trường Tiểu học Đà Lạt.[20]Khánh thành nhà máy điện.[12]1929Khởi công xây dựng trường Grand Lycée, về sau mang tên Trung học Yersin, ngày nay là Trường Cao đẳng Sư phạm Đà Lạt.[20]Dời chợ từ vị trí ấp Ánh Sáng lên Khu Chợ, tức khu Hòa Bình ngày nay.[21]

Thập niên 1930

Trường Cao đẳng Sư phạm Đà Lạt, trước kia là Trung học Yersin, khánh thành năm 1935.Ga Đà Lạt, khánh thành năm 1938.Dinh III, còn gọi Dinh Bảo Đại, hoàn thành năm 1938.Trường Couvent des Oiseaux, ngày nay là Trường Dân tộc Nội trú, khánh thành năm 1938.1930Xây dựng Dinh Thống đốc Nam Kỳ, ngày nay là trụ sở Ủy ban Nhân dân tỉnh Lâm Đồng.[22]193119 tháng 7: Khởi công xây dựng nhà thờ chính tòa Đà Lạt.[23]Khu vực quanh Chợ Cây bị cháy.[12]1932Hoàn thành tuyến đường sắt Tháp Chàm – Đà Lạt, bắt đầu khai thác toàn tuyến.[15]Khởi công xây dựng ga Đà Lạt.[24]Khai thông đường Sài Gòn – Đà Lạt qua đèo Blao, quốc lộ 20 ngày nay.[15]Xây dựng Viện Pasteur và dinh Nguyễn Hữu Hào, Bảo tàng Lâm Đồng ngày nay.[22]1933Hoàn thành giai đoạn đầu việc xây dựng sân bay Liên Khương.[24]Xây dựng Dinh Toàn quyềnDinh Bảo Đại.[25]1934Xây dựng chợ Đà Lạt.[26]Khởi công xây dựng trường Notre Dame du Langbian, về sau mang tên Couvent des Oiseaux.[27]1935Thành lập Công ty Du lịch Đà Lạt.[24]Xây dựng một đập lớn, ngày nay mang tên cầu Ông Đạo, hoàn chỉnh hồ Xuân Hương.[18]Khánh thành trường Trung học Yersin, ngày nay là Trường Cao đẳng Sư phạm Đà Lạt.[15]Đà Lạt có 272 biệt thự.[27]Dân số Đà Lạt: 5.500 người.[19]1936Khánh thành Viện Pasteur, trường Couvent des Oiseaux.[27]Khánh thành sân golf 9 lỗ.[26]Xây dựng biệt thự của bác sĩ Lemoine, Khách sạn Du lịch Công đoàn ngày nay.[28]Xây dựng nhà thờ Tin Lành.[26]1937Khai thông quốc lộ 21 nối liền Đồng Nai Thượng với Đắk Lắk.[26]Khai giảng trường Petit Lycée.[26]Hoàn thành việc xây dựng Dinh Toàn quyền.[25]Đà Lạt có 378 biệt thự.[27]1938Thành lập ấp Hà Đông.[27]Khánh thành nhà ga Đà Lạt.[24]Xây dựng nhà máy nước gần hồ Than Thở.[26]Xây dựng chùa Linh Sơn theo đề nghị của Từ Cung Hoàng thái hậu.[16]Hoàn thành việc xây dựng Bệnh viện Đà Lạt và Dinh Bảo Đại.[17]Dân số Đà Lạt: 9.000 người.[19]1939Thành lập trường Thiếu sinh quân Đà Lạt.[29]Khánh thành chợ Đà Lạt tại ví trí khu Hòa Bình ngày nay.[21]Đà Lạt có 487 biệt thự.[27]Dân số Đà Lạt: 11.500 người.[19]

Thập niên 1940

Chùa Linh Sơn, xây dựng từ năm 1938 và hoàn thành năm 1940.Nhà thờ chính tòa Đà Lạt, khánh thành năm 1942.Nhà thờ Domaine de Marie, khánh thành năm 1943.1940Thành lập ấp Nghệ Tĩnh.[27]Khánh thành chùa Linh Sơn.[16]Dân số Đà Lạt: 13.000 người.[30]19418 tháng 1: Toàn quyền Jean Decoux ký Nghị định tái lập tỉnh Lâm Viên.[31]Kiến trúc sư Jacques Lagisquet thiết lập đồ án chỉnh trang và phát triển Đà Lạt.[24]194225 tháng 1: Khánh thành nhà thờ chính tòa Đà Lạt.[23]Khởi công xây dựng nhà máy thủy điện Ankroet.[32]Kiến trúc sư Jacques Lagisquet hoàn thành đồ án quy hoạch thành phố.[27]Dân số Đà Lạt: 20.000 người.[30]1943Xây dựng đường Prenn mới.[32]Khánh thành nhà thờ Domaine de Marie.[26]Đồ án quy hoạch của kiến trúc sư Jacques Lagisquet được chấp thuận và đưa vào áp dụng.[24]Dân số Đà Lạt: 21.000 người.[30]1944Nhà máy thủy điện Ankroet bắt đầu hoạt động.[26]Chuyển Trường Kiến trúc từ Hà Nội vào Đà Lạt, thành lập lớp Dự bị Đại học đầu tiên tại Đà Lạt.[29]Dời Sở Địa dư Đông Dương từ Gia Định lên Đà Lạt.[33]Dân số Đà Lạt: 25.500 người.[30]1945Cách mạng tháng Tám, thành lập Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời tỉnh Lâm Viên.[32]Hoàng thân Ưng An làm thị trưởng dưới thời chính phủ Trần Trọng Kim.[34]Đà Lạt có 1.000 biệt thự.[34]1946Pháp tái chiếm Đà Lạt.[32]Hội nghị Đà Lạt 1946 giữa phái đoàn Pháp và phái đoàn Việt Nam.[35]Dân số Đà Lạt: 5.200 người.[30]1947Tháng 3: Thành lập Trường miền núi Lang Biang dành cho học sinh dân tộc thiểu số bản địa.[36]Mở rộng sân bay Liên Khương.[37]1948Mở đường bay Hà Nội – Đà Lạt.[37]Khởi công xây dựng tu viện Dòng Chúa cứu thế, trụ sở Viện Sinh học Tây Nguyên ngày nay.[38]Dân số Đà Lạt: 18.513 người.[39]1949Xây dựng nhà máy nước gần hồ Xuân Hương.[37]Tháng 12: Bác sĩ Trần Đình Quế làm thị trưởng Đà Lạt.[34]

Thập niên 1950

Trụ sở Viện Sinh học Tây Nguyên, trước kia là tu viện Dòng Chúa cứu thế, khánh thành năm 1950.Viện Đại học Đà Lạt thành lập năm 1958, ngày nay là Trường Đại học Đà Lạt.195015 tháng 4: Thành lập Hoàng triều Cương thổ, Đà Lạt là thủ phủ của Hoàng triều Cương thổ và Cao nguyên Trung Phần.[35]Chuyển Trường Võ bị Quốc gia từ Huế vào Đà Lạt.[40]195130 tháng 10: Sáp nhập các làng Đa Phú, Phước Thành và Trại Mát vào Đà Lạt.[35]10 tháng 11: Dụ số 4 của Bảo Đại xác định địa giới Đà Lạt.[35]1952Thành lập ấp Ánh Sáng và làng Đa Phú.[37]Hoàn thành việc xây dựng tu viện Dòng Chúa cứu thế, trụ sở Viện Sinh học Tây Nguyên ngày nay.[38]Thành lập trường Trung học Việt Nam (Lycée Vietnamien), về sau là trường Phương Mai, tiền thân của trường THPT Bùi Thị Xuân ngày nay.Dân số Đà Lạt: 25.041 người.[39]19531 tháng 1: Thành lập Trường Quốc gia Hành chính.[41]Đặt tên đường, địa danh bằng tiếng Việt.[37]1955Chính quyền Việt Nam Cộng hòa bãi bỏ Hoàng triều Cương thổ.[42]Thành lập các ấp Thái Phiên, Phát Chi.[37]1 tháng 4: Thành lập Nha Địa dư Quốc gia.[43]Đổi tên trường Phương Mai thành trường Quang Trung1956Khai giảng trường Nam Trung học Trần Hưng Đạo.[44]Dân số Đà Lạt: 58.958 người.[39]1957Đổi tên trường Quang Trung thành trường Nữ Trung học Bùi Thị Xuân.[44]Thành lập Viện Đại học Đà Lạt[45]195819 tháng 5: Tổng thống Ngô Đình Diệm ký Sắc lệnh thành lập tỉnh Tuyên Đức, đô thị Đà Lạt là tỉnh lỵ tỉnh Tuyên Đức.[46]Thành lập Thư viện Đà Lạt, ngày nay là Thư viện tỉnh Lâm Đồng.[45]Xây dựng chợ mới Đà Lạt.[21]Khánh thành Khu du lịch thác Prenn.[46]Thành lập Giáo hoàng Chủng viện Pio X.[40]Chợ cũ bị phá bỏ, thay thế bằng nhà hát Hòa Bình, nguồn gốc cái tên "khu Hòa Bình" ngày nay.[47]Dân số Đà Lạt: 43.000 người.[39]

Thập niên 1960

Chùa Linh Phong, khánh thành năm 1962.Trung tâm Nghiên cứu Nguyên tử Đà Lạt, khánh thành năm 1963.1960Theo sự vụ lệnh số 68 VP/NV, thị trưởng Đà Lạt kiêm tỉnh trưởng Tuyên Đức.[42]Thành lập Nha Văn khố.[44]Khởi công xây dựng nhà thờ Cam Ly.[44]1961Tháng 2: Khánh thành sân bay Liên Khương, sân bay quốc tế thứ hai của miền Nam Việt Nam.[48]Tòa thị chính Đà Lạt tách khỏi Tòa hành chính Tuyên Đức.[45]1962Khánh thành chùa Linh Phong.[44]1963Khánh thành Trung tâm Nghiên cứu Nguyên tử Đà Lạt.[44]1964Sáp nhập Tòa thị chính Đà Lạt và Tòa hành chính tỉnh Tuyên Đức.[45]Biệt điện Trần Lệ Xuân trở thành điểm tham quan cho du khách.[49]1965Dân số Đà Lạt: 73.290 người.[46]1966Tách Tòa thị chính Đà Lạt khỏi Tòa hành chính tỉnh Tuyên Đức.[45]Thành lập Trường Đại học Chiến tranh Chính trị.[45]1967Thành lập Trường Chỉ huy Tham mưu.[45]196831 tháng 1: Sự kiện Tết Mậu Thân.[44]

Thập niên 1970

Làng trẻ SOS Đà Lạt, thành lập năm 1973.Bảo tàng Lâm Đồng, thành lập năm 1978.1970Dân số Đà Lạt: 89.656 người.[39]1972Xây dựng đập Đa Thiện III, tạo lập hồ Đa Thiện trong khu vực thung lũng Tình Yêu.[50]1973Thành lập làng trẻ em SOS.[44]Đà Lạt đón 15.844 du khách nước ngoài trong năm.[51]197531 tháng 3: Quân đội Việt Nam Cộng hòa rút khỏi Đà Lạt xuống Phan Rang.[52]3 tháng 4: Quân đội Nhân dân Việt Nam tiến vào thành phố.[52]14 tháng 10: Bộ Quốc phòng quyết định chuyển Học viện Quân sự từ Hà Nội vào Đà Lạt.[53]Dân số Đà Lạt: 85.833 người.[39]197614 tháng 3: Hợp nhất hai tỉnh Lâm Đồng, Tuyên Đức và thành phố Đà Lạt thành tỉnh Lâm Đồng mới, Đà Lạt là tỉnh lỵ tỉnh Lâm Đồng.[54]26 tháng 4: Thành lập Viện Nghiên cứu Hạt nhân Đà Lạt.[38]27 tháng 10: Thành lập Trường Đại học Đà Lạt.[55]Thành lập Trường Cao đẳng Sư phạm Đà Lạt.[55]Thành lập Công ty Dược phẩm Đà Lạt.[55]Đổi tên 22 đường phố.[55]1977Bầu cử Hội đồng nhân dân thành phố Đà Lạt khóa I.[55]19 tháng 8: Báo Lâm Đồng ra số đầu tiên.[55]2 tháng 9: Trạm phát lại truyền hình hoạt động.[55]1978Thành lập Bảo tàng Lâm Đồng, Công ty Phát hành sách Lâm Đồng.[55]5 tháng 9: Thành lập Trung tâm Nghiên cứu Khoa học tại Đà Lạt, tức Viện Sinh học Tây Nguyên ngày nay.[38]197914 tháng 3: Điều chỉnh địa giới hành chính, Đà Lạt có 6 phường và 3 xã Tà Nung, Xuân Thọ, Xuân Trường.[54]Xây dựng hồ Chiến Thắng.[55]

Thập niên 1980

Hồ Tuyền Lâm, hoàn thành vào năm 1987.1981Hoàn thành đập chính hồ chứa nước Chiến Thắng.[54]Dân số Đà Lạt: 98.437 người.[56]1982Dân số Đà Lạt: vượt ngưỡng 100.000 người.[56]1984Khánh thành Nhà máy nước Suối Vàng.[57]20 tháng 3: Khôi phục và mở rộng lò phản ứng hạt nhân Đà Lạt.[55]1985Nạo vét hồ Xuân Hương.[58]7 tháng 11: Đài Truyền hình Lâm Đồng phát hình màu.[55]19866 tháng 6: Điều chỉnh địa giới hành chính, Đà Lạt có 12 phường và 3 xã Tà Nung, Xuân Thọ, Xuân Trường.[57]1987Hoàn thành hồ Quang Trung, ngày nay là hồ Tuyền Lâm.[59]198824 tháng 12: Thành lập Trường Phổ thông Dân tộc Nội trú Lâm Đồng.[60]Hồ Xuân Hương được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa quốc gia.[59]1989Làng trẻ em SOS hoạt động trở lại.[60]

Thập niên 1990

Biệt thự Hằng Nga, mở cửa năm 1990.Thiền viện Trúc Lâm, khánh thành năm 1994.1990Dân số Đà Lạt: 120.261 người.[56]Mở cửa biệt thự Hằng Nga.[49]1991Nâng cấp khách sạn Palace, đồi Cù và các biệt thự đường Trần Hưng Đạo.[58]Phục dựng đoạn đường sắt Đà Lạt – Trại Mát để phục vụ du lịch.[61]1992Thành lập Công ty Bio-Organics Hasfarm chuyên trồng hoa xuất khẩu.[60]199328 tháng 5: Khởi công xây dựng Thiền viện Trúc Lâm.[62]Khánh thành sân golf 18 lỗ.[59]Khởi công nâng cấp chợ Đà Lạt.[21]Bến xe Trung tâm bắt đầu hoạt động.[58]Lễ hội kỷ niệm Đà Lạt 100 năm hình thành và phát triển.[58]199419 tháng 3: Khánh thành Thiền viện Trúc Lâm.[62]27 tháng 10: Thủ tướng Chính phủ quyết định phê duyệt Đề án Quy hoạch tổng thể xây dựng thành phố Đà Lạt và vùng phụ cận đến năm 2010.[57]1995Hoàn thành nâng cấp chợ Đà Lạt.[21]Nâng cấp đường Hồ Tùng Mậu.[60]199612 tháng 8: Khánh thành tháp bưu điện.[60]20 tháng 12: Thành lập Trung tâm trồng, chế biến cây thuốc Đà Lạt.[33]1998Hồ Than Thở, hồ Tuyền Lâm, thung lũng Tình Yêu, thác Prenn, thác Datanla, thác Cam Ly được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa quốc gia.[60]Nạo vét và nâng cấp, tôn tạo di tích hồ Xuân Hương.[60]199924 tháng 7: Thành phố Đà Lạt được Thủ tướng Chính phủ quyết định công nhận là đô thị loại II.[57]Dân số Đà Lạt: 160.663 người.[56]

Tài liệu tham khảo

WikiPedia: Biên niên sử Đà Lạt http://hoithanh.com/7140/le-cung-hien-nha-tho-tin-... http://vnexpress.net/tin-tuc/thoi-su/cong-ty-hoa-c... http://vnexpress.net/tin-tuc/thoi-su/da-lat-ban-nh... http://vnexpress.net/tin-tuc/thoi-su/lua-bao-trum-... http://doisong.vnexpress.net/tin-tuc/gia-dinh/benh... http://baochinhphu.vn/Van-hoa-The-thao/Festival-Ho... http://baolamdong.vn/kinhte/201012/Ban-giao-san-ba... http://vanban.chinhphu.vn/portal/page/portal/chinh... http://vanban.chinhphu.vn/portal/page/portal/chinh... http://www.nhandan.com.vn/xahoi/du-lich/item/27476...